پرده سینما

خشن، اما ماندگار و دوست داشتنی؛ نگاهی به زندگی و آثار خسرو شایگان

محمدرضا کلانتر

  

 

 

 

 

 

 

 

 

خسرو شایگان (وسط) به همراه مهدی آرین نژاد (راست) زنده‌یاد خسرو شایگان چهارم شهریور 1317 در تهران به دنیا آمد. فعالیت هنری را از دوران دبیرستان با بازی در یك نمایش آغاز كرد و سپس سال 1333 مجری رادیو نیروی هوایی شد. پس از تحصیل در مدرسه هنرپیشگی، سال 1335 به تئاتر فردوسی پیوست و یک سال بعد به وسیله یكی از بازیگران تئاتر به دوبله معرفی شد.

شایگان طی حدود 50 سال فعالیت در دوبله هم در فیلم‌ها و سریال‌های معروف حضور داشت و هم به جای بازیگران مشهور صحبت می‌كرد. صدای او از جمله صداهای بم و خشدار بود و بیشتر برای شخصیت‌های خشن و خاكستری و منفی - نقش اصلی و مكمل - استفاده می‌شد. شایگان با وجود قابلیت‌های خود و صدایش برخلاف بعضی از دوبلورهای سرشناس، گویندگی‌هایش برای بازیگران ایرانی و خارجی تداوم نداشت و كمتر بازیگری است كه او دوبلور ثابت یا نیمه‌ثابتش بوده باشد.

ناصر ممدوح مدیر دوبلاژ سریال كوجاک كه شایگان در آن به جای تلی ساوالاس در نقش یك پلیس مثبت اما خشن گویندگی می‌كرد دلیل این موضوع را سلیقه‌ای بودن كارهای هنری بیان می‌كند، به طوری كه بعضی از مدیر دوبلاژها یک صدای خاص را برای بازیگر فیلم یا سریالی كه دوبله می‌كنند می‌پسندند و بعضی دیگر صدایی دیگر را برای همان بازیگر انتخاب می‌كنند و همین باعث شد بعدها كسان دیگری به جای تلی‌ساوالاس صحبت كنند. به نظر می‌رسد مناسبات دوبله نیز در این موضوع تاثیر داشته است. شروین قطعه‌ای ـ دوبلور و مدیر دوبلاژ ـ معتقد است دوبله فیلم‌های ایرانی قبل از انقلاب مناسبات خاصی داشته است. نقش‌های اول را گویندگان مشخصی می‌گفتند و نقش‌های دیگر و از جمله شخصیت‌های منفی را هم دوبلورهای معینی برعهده داشتند و به همین دلیل بعضی از دوبلورها در این فیلم‌ها  خیلی كم حضور داشتند. او درباره دوبله آثار خارجی معتقد است كه آنگاژه شدن دوبلورها در استودیوهای دماوند و مولن‌‌روژ باعث شده بود تعدادی از فیلم‌ها با گویندگان مشخصی دوبله شوند اما با این حال شایگان در بیشتر آثار ریموند مسی از جمله سریال دكتر كیلدر در نقش رئیس خشن بیمارستان و ریچارد بون از جمله در سریال سفر با اسلحه گویندگی كرد. خسرو شایگان در سریال جستجو نیز صحبت كرد، به جای رابرت استاک بازیگری كه با صدای عطاءالله  كاملی به یاد آورده می‌شود.

رابرت رایان (چپ) و ریچارد برتن در قصر یخچارلز برانسون در توپ‌های سن‌سباستین، آنتونی كوایل در دوبله دوم لورنس عربستان، ژان رنو در دوبله اول لئون/حرفه‌ای و رابرت دنیرو در دوبله اول فیلم‌های سگ را بجنان و رونین از جمله بازیگران معروفی هستند كه شایگان به جای آنها صحبت كرده است. او برای رونین انتخاب اول اكبر منانی (مدیر دوبلاژ) نبوده اما منانی معتقد است كه صدای تلخ شایگان با توجه به منفی بودن شخصیت دنیرو در این فیلم، مناسب و گویندگی‌اش نیز خوب بوده است. همكاران شایگان گویندگی وی به جای رابرت رایان در فیلم قصر یخ را از جمله كارهای برجسته‌اش می‌دانند. خود وی در یادداشت‌هایی كه بر جای گذاشته ذكر كرده كه به جای این بازیگران معروف نیز گویندگی كرده است: جیمز میسون، چارلز لاتون، كریستوفر لی، جرج سی اسكات، هنری فوندا، كریستوفر پلامر، جک پالانس و والتر ماتائو. این بازیگران با صدای گویندگان دیگری به یاد آورده می‌شوند و به نظر می‌رسد شایگان فقط در یك یا 2 فیلم به جای آنها صحبت كرده باشد. می‌خواهم زنده بمانم (در 2 نقش)، كازابلانكا (در نقشی مثبت)، بیلیاردباز (دوبله دوم به جای چارلی) ، زد  (به جای قاتل)، پاپیون (در چند نقش)، خرقه، دیكتاتور بزرگ، زنگ‌ها برای كه به صدا درمی‌آید؟، بدنام و خبرنگار خارجی ساخته‌های آلفرد هیچكاک و روز بد در بلک راک (دوبله دوم به جای ارنست بورگناین) و همچنین ارباب حلقه‌ها از جمله فیلم‌های معروفی هستند كه او در آنها گویندگی كرده است.

شایگان در چند اثر به جای جلال پیشواییان و عنایت بخشی صحبت كرده اما دوبلور اصلی این دو بازیگر ناصر مدقالچی و ایرج ناظریان بوده است. كارهای به یادماندنی او در آثار ایرانی سریال گرگ‌ها و فیلم تبعیدی‌ها است. او در گرگ‌ها به جای جهانگیر صمیمی‌فرد و در نقشی منفی صحبت كرد. صدای محكم و حجم‌دار شایگان هم مناسب بازیگر و هم مناسب نقش بود و با گویندگی قدرتمند وی این دوبله ماندگار شد. شایگان در تبعیدی‌ها به جای مجید میرزایان و باز هم در نقشی منفی صحبت كرد و به دلیل تناسب صدایش با تیپ بازیگر و شخصیت وی این دوبله نیز ماندگار شد. شایگان به جای چنگیز وثوقی در سریال امام علی(ع) نیز صحبت كرده اما به دلیل كم بودن دیالوگ‌ها و تیپ بازیگر و دشوار نبودن نقش ، صدای كسان دیگری هم مناسب این بازیگر بوده است.

خسرو شایگان (چپ) به همراه پرویز ربیعینرسی كركیا در فیلم سرب، حسین‌ خانی‌بیگ در فیلم ریحانه و آتش تقی‌پور در سریال مرد قانون نیز از جمله بازیگران ایرانی هستند كه او به جای آنها صحبت كرده است. خسرو شایگان مدیریت دوبلاژ را از سال 1341 آغاز كرد. تعدادی از آثاری كه او دوبله كرد در زمان خودشان آثار نسبتا شاخص و پربیننده‌ای بودند. از جمله سریال های پست هوایی، در مسیر سرنوشت، هلیكوپتر امداد، گارد ساحلی و سری فیلم های دی دی كه انتخاب درست و به جای حسین عرفانی برای دیتر هالرووردن – كمدین آلمانی - و گویندگی های خوب وی هنوز به یاد علاقه مندان هست . او مدیر دوبلاژ 3 مجموعه كارتونی معروف و محبوب نیز بود ؛ فوتبالیست‌ها كه گوینده تیتراژ آن نیز بود، افسانه 3 برادر كه چند سال پس از مجموعه عروسكی معروفی به همین نام پخش شد و گوش‌مروارید كه مهتاب تقوی نقش اول آن را می‌گفت و انتخاب شایسته‌ای بود. علاوه بر این شایگان در مجموعه‌های كارتونی ماجراهای سندباد و بلیک و مورتیمر (در نقشی مثبت و پس از كناره‌گیری مدقالچی) نیز گویندگی كرده است.

او در یك فیلم نیز بازی كرد ، گناه مادر ‌كه سال 1347 ساخته شد و در دوبله آن به دلیل آنچه كه مناسب نبودن صدای شایگان برای خودش بیان شد، سعید مظفری به جای او صحبت كرده است. شخصا معتقدم كه جنس صدای دوبلورها به میزان زیادی با خلق و خوی آنها تناسب دارد اما شایگان برخلاف صدایش و نقش‌هایی كه می‌گفت، آدمی مثبت بود. از سال 1378 تا 2 سال قبل از فوت اش - در 20 اسفند سال 1385 بر اثر سرطان روده – با او در ارتباط بودم و او حتی هنگامی كه به دلیل بیماری كه دست كم 10 سال طول كشید، سرحال نبود؛ دوستانه و مثبت برخورد می كرد. صدای او جذاب و شاخص بود و تماشاگر را پای فیلم یا سریال نگه می‌داشت اما متأسفانه نظیر این صدا و صدای عطاءالله كاملی و حسین معمارزاده كه امسال درباره‌شان نوشتیم و بسیاری صداهای دیگر سال ها است كه در دوبله ایران پیدا نشده و همین امر یكی از دلایل غیرقابل تحمل بودن تعدادی از دوبله‌های كنونی است.

 

محمدرضا کلانتر

 

این مقاله پیش از این با اندک تغییراتی در روزنامه جام جم نیز به چاپ رسیده است

 

 


 تاريخ ارسال: 1389/12/23
کلید واژه‌ها:

فرم ارسال نظرات خوانندگان

نام (ضروري):
نظر شما (ضروري):
كد امنيتي (ضروري) :
كد امنيتي تركيبي از حروف كوچك انگليسي است. توجه داشته باشيد كه كد امنيتي به كوچك و بزرگ بودن حروف حساس است.