نگاهی به فیلم «زندگی شگفت انگیزی است» ساخته فرانک کاپرا

چه چیز سحرآمیزی در زندگی شگفت انگیزی است (1946) فرانک کاپرا وجود دارد، که چند سال پیش در یک نظرخواهی به عنوان «امید بخش ترین فیلم تاریخ سینما» انتخاب شد؟ رمز و راز این فیلم کلاسیک سیاه و سفید که ماجرای آن در یک شب کریسمس می گذرد چیست که حتی نقاشان صحنه های آن را روی بوم نقاشی، با رنگ نقاشی کرده اند؟ و چرا این شاهکار پرخاطره ی تاریخ سینما برای بسیاری سینما دوستان هنوز ناشناخته باقی مانده؟ زندگی شگفت انگیزی است داستان پیچیده ای ندارد. ساختار پیچیده ای هم ندارد. یک فیلم کلاسیک سرراست است. به روایت محقق ارجمند جناب بهروز دانشفر، این فیلم در سال های دور با نام نغمه جهان زیبا در ایران اکران شده است. این هم باعث خوشوقتی است و نشان می دهد که ما ایرانیان در سال های دور هم قدر و منزلت این این فیلم را به درستی دریافته بودیم.

زندگی شگفت انگیزی است با تصاویری از عرش اعلاء آغاز می شود و ستارگان آسمان را نشان می دهد که درمی یابند مردی در آستانه ی خودکشی است، بنابراین تصمیم می گیرند فرشته ی نجاتی را برای منصرف کردن او از خودکشی به زمین بفرستند. مردی که می خواهد خودکشی کند جرج بیلی نام دارد (با بازی جیمز استوارت). ما زندگی جرج بیلی را از دوره کودکی می بینیم. از وقتی که در فروشگاهی شاگردی می کرده. متوجه می شویم او از کودکی خوش قلب و پاک نیت بوده. در طول فیلم مراحل مختلف زندگی جرج بیلی را می بینیم. جوانی، ازدواج، و کسب و کار. او همچنان خوش قلبی خود را حفظ می کند و در مواجهه با بحران های مختلف تلاش می کند شرافتمند باقی بماند و همچنان به مردم کمک کند. آدم بد داستان مرد ثروتنمد شهر، آقای پاتر (با بازی لایونل باریمور) است که تلاش می کند مانع اهداف انسان دوستانه بیلی بشود. و بالاخره در شب کریسمس او موفق می شود سرمایه 8000 دلاری بیلی را که برای واریز کردن به بانک به دستیارش (با بازی توماس میچل) داده از او بدزدد تا بیلی را به زانو درآورد. بیلی وقتی خبردار می شود که سرمایه اش به باد فنا رفته سرگشته می شود. وقتی به خانه اش می رود و خانواده اش را می بیند که با شور و شوق در حال تدارک مراسم کریسمس هستند نمی تواند با آنها همراه شود. از خانه می زند بیرون و می رود روی پل تا خودش را در آب روخانه بیاندازد و غرق کند. اینجاست که فرشته سر می رسد و او را با خود به شهر و بین آدم ها می برد. بیلی زنش را می بیند که سرگشته و بدبخت است و دوستانش را هم می بیند که او را نمی شناسند. او متوجه می شود که اگر در دنیا نباشد اطافیانش چقدر بدبخت هستند. بنابراین او علیرغم برباد رفتن سرمایه اش، با اشتیاق به کانون خانواده اش برمی گردد. در این هنگام اهالی شهر و دوستانش سر می رسند و برای هدیه کریسمس هر کدام به سهم خود پولی به او هدیه می دهند. بیلی حس می کند واقعاً خوشبخت است.

زندگی شگفت انگیزی است اولین بار در بیستم دسامبر سال 1946 بر پرده سینما رفت. یعنی در روزهای کریسمس. (سایت Imdb) تاریخ اکران اول فیلم را حدود دو هفته بعدتر، یعنی هفتم ژانویه 1947 اعلام می کند) بودجه فیلم در زمان ساخت 3180000 دلار بود. از رقم دقیق فروش زندگی شگفت انگیزی است اطلاع دقیقی در دست نیست. با این همه فروش فیلم خوب بوده ولی خیره کننده نبوده است. در جوایز آکادمی اسکار هم فیلم در پنج رشته بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر مرد نقش اول، بهترین تدوین، و بهترین صداگذاری کاندید شد، ولی موفق به دریافت جایزه اسکار نشد. در مجموع اقبال کلی نسبت به این فیلم در زمان ساخت «خوب» بود ولی «عالی» نبود. اما رفته رفته در گذر زمان فیلم جایگاه واقعی خودش را پیدا کرد. مثلاً در سال های 1998، 2002، 2003، 2006، 2007، و 2008 این فیلم از سوی انجمن فیلم آمریکا (AFI) به انحاء مختلف در فهرست صد فیلم برتر تاریخ سینما قرار گرفت:

سال 1998 رتبه هشتم در فهرست 100 فیلم برتر تاریخ سینما (رتبه اول همشهری کین)

سال 2002 رتبه هشتم در فهرست 100 فیلم پرشور تاریخ سینما (رتبه اول کازابلانکا)

سال 2003 رتبه نهم (شخصیت جرج بیلی/جیمز استوارت) در فهرست 100 قهرمان برتر تاریخ سینما (رتبه اول اتیکوس فینچ/گریگوری پک در کشتن مرغ مقلد) و رتبه ششم در فهرست 100 شخصیت شرور تاریخ سینما (آقای پاتر/لایونل باریمور) (رتبه اول هانیبال لکتر/آنتونی هاپکینز در سکوت بره ها)

سال 2006 رتبه اول در فهرست 100 فیلم امید بخش تاریخ سینما (9 فیلم بعدی عبارت بودند از کشتن مرغ مقلد، فهرست شیندلر، راکی، آقای اسمیت به واشنگتن می رود، ئی تی، خوشه های خشم، فرار از خانه، معجزه در خیابان سی و چهارم، و نجات سرباز رایان)

سال 2007 رتبه یازدهم در فهرست 100 فیلم برتر تاریخ سینما (رتبه اول همشهری کین)

سال 2008 رتبه سوم در فهرست 10 فیلم برتر خیال برانگیز تاریخ سینما (رتبه اول جادوگر شهر زمرد و رتبه دوم ارباب حلقه ها/یاران حلقه) در این سال انجمن فیلم آمریکا در رشته های فیلم انیمیشن، فیلم خیال برانگیز، فیلم گانگستری، فیلم علمی تخیلی، فیلم وسترن، فیلم ورزشی، فیلم معمایی، فیلم کمدی رمانتیک، فیلم درام دادگاهی، و فیلم حماسی 10 فیلم برتر را اعلام نمود.)

همچنین زندگی شگفت انگیز در سال 1990 از سوی بنیاد حفظ سینمای ملی آمریکا موفق به دریافت جایزه «ثبت فیلم ملی» گردید. و در سال 1994 نیز «جایزه موفقیت مادام العمر بازیگر کودک سابق» به جیمی هاوکینز بازیگر نقش نوجوانی جرج بیلی از سوی آکادمی بازیگران جوان اهداء گردید.

به علاوه در حال حاضر این فیلم در نظرسنجی بازدید کنندگان سایت IMDB  توانسته امتیاز 7/8 را از مجموع 10 امتیاز کسب کند.

مثل بسیاری از فیلم های خوب دیگر، اهمیت فیلم زندگی شگفت انگیز در گذشت زمان بیشتر و بیشتر می شود. تماشای فیلم دیدار با ستارگان خاطره برانگیز دهه ی 1940 هم هست: جیمز استوارت، دونا رید، لایونل باریمور، توماس میچل، وارد باند، هنری تراورس و گلوریا گراهام. با این همه رمز و راز این فیلم چیزی نیست که بشود به راحتی درباره اش نوشت. یک نیروی غیر قابل تعربف در این فیلم 130 دقیقه ای کلاسیک سیاه و سفید هست که در هر دیدار بیشتر روی بیننده اثرش را می گذارد و کمتر قابل تعریف شدن است! باید فیلم را دید!

زندگی شگفت انگیزی است

کارگردان: فرانک کاپرا فیلمنامه: فرانسیس گودریچ، آلبرت هکت، جو اسورلینگ و فرانک کاپرا (بر اساس داستانی از فیلیپ وان دورن استم) بازیگران: جیمز استوارت، دونا رید، لایونل باریمور، هنری تراورس، توماس میچل، وارد باند، گلوریا گراهام. موسیقی دیمتری تیومکین فیلمبردار: جوزف واکر تدوین ویلیام هورنبک تهیه کننده: فرانک کاپرا پخش از: RKO   130 دقیقه

مریم پزشکپور