پرده سینما

پایانی باشکوه بر نئورئالیسم ایتالیا؛ نگاهی به «اومبرتو دی» ساخته‌ی ویتوریو دسیکا

پیمان عباسی‌نیا









 

 

هر پنج‌شنبه، طعم سینما را در پرده سینما بچشید!

 

با طعم سینما، سینما را از دریچه ای تازه ببینید!

 

نقد و بررسی فیلمهای مهم تاریخ سینما در طعم سینما

 

 

 

 

 

Umberto D

كارگردان: ویتوریو دسیکا

فيلمنامه: چزاره زاواتینی

بازيگران: کارلو باتیستی، ماریا-پیا کاسیلیو، لینا جناری و...

محصول: ایتالیا، ۱۹۵۲

زبان: ایتالیایی

مدت: ۸۹ دقیقه

گونه: درام

جوایز مهم: کاندیدای اسکار بهترین داستان فیلم، ۱۹۵۷

 

 

■ طعم سینما - شماره‌ی ۱۳: اومبرتو دی (Umberto D)

 

 

پوسترهای فیلم اومبرتو دیفیلم با نمایی عمومی از یک تظاهرات در خیابان‌های شهر رم آغاز می‌شود. تظاهرکنندگان، شماری از بازنشسته‌ها و مستمری‌بگیرهای دولت هستند که خواهان افزایش حقوق‌اند. در همان پلان آغازین -وقتی پیرمردها از عمق به مرکز تصویر می‌رسند- اتوبوسی به‌راحتی دل جمعیت را می‌شکافد و عبور می‌کند؛ شاید اشاره‌ای است به این‌که اتحاد و یک‌دستگی چندانی میان معترضین وجود ندارد. اتفاقاً دیری نمی‌گذرد که حاضرین با تهدید نیروهای پلیس متفرق می‌شوند. از این جمع پراکنده، دوربین با ۳ نفر همراهی می‌کند؛ یکی از پیرمردها -که سگ کوچک‌اش را هم با خود آورده- گویا از بی‌نتیجه ماندن گردهمایی‌شان، نارضایتی بیش‌تری دارد: «۲۰ درصد افزایش مستمری برای من کافیه تا یک‌ساله تمام بدهیامو پرداخت کنم.» (نقل به مضمون) دو پیرمرد دیگر که انگار از سر شکم‌سیری آمده‌اند، از پلیس و دستگیری دم می‌زنند. با «روز بخیر» گفتن یکی از دو پیرمرد عافیت‌طلب و دیالوگ بعدی پیرمرد بدهکار: «من هيچ‌کس رو ندارم کمکم کنه، نه پسری و نه برادری... من فقط یه پیرمرد بی‌مصرفم!»، دسیکا شکی برایمان باقی نمی‌گذارد که آدم اصلی فیلم هم‌اوست: "اومبرتو دومنیکو فراری" یا به‌طور خلاصه: اومبرتو دی.

ماجرای فیلم در ایتالیای گرفتار رکود اقتصادی می‌گذرد، زمانی که در گوشه و کنار پایتخت، می‌توان شواهدی دال بر درگیر شدن ایتالیا در جنگی خانمان‌برانداز پیدا کرد. از سربازانی که در جای‌جای شهر پرسه می‌زنند -و انگار برای نبردی بزرگ آماده می‌شوند- گرفته تا گفتگوهایی که میان مردم ردوُبدل می‌گردد: «فکر می‌کنی جنگ می‌شه؟» هنوز جنگ درنگرفته است اما می‌شود عواقب شوم‌اش را پیشاپیش مشاهده کرد؛ نمونه‌ی بارز، باردار شدن دخترک خدمتکار محل سکونت اومبرتو (با بازی ماریا-پیا کاسیلیو) از سربازهاست درحالی‌که اطمینان ندارد پدر بچه، سرباز ناپلی بوده یا فلورانسی! عیان شدن چهره‌ی زشت فقر و تکدی‌گری، مقدمه‌ای بر ویرانی‌های بعدی است.

در چنین بلبشویی، تمام فکروُذکر اومبرتو (با بازی کارلو باتیستی) پیروز شدن در جنگ بیهوده‌ای است که میان او و زن صاحبخانه (با بازی لینا جناری) بر سر تخلیه‌ی خانه توسط اومبرتو درگرفته؛ اومبرتو دی با وجود ۱۵ هزار لیر بدهی، خیال نقل‌مکان ندارد. تنها کسی که اومبرتو را تحویل می‌گیرد، همان دختر خدمتکار است. اومبرتوی ساده و شریف، از تغییر شرایط و شنیدن بعضی چیزها تعجب می‌کند؛ مثل وقتی که دختر کم‌سن‌وُسال خیلی راحت از حاملگی‌ و رابطه‌ی هم‌زمان‌اش با دو سرباز حرف می‌زند! گویی در این آشفته‌بازار همگی خود را با اوضاع جدید وفق داده‌اند و فقط جایی برای اومبرتو دی نیست.

اومبرتو -چنانچه در ابتدا از زبان خودش هم شنیدیم- هیچ همدمی به‌جز سگ وفاداراش، فلایک ندارد. سگی ریزنقش و بی‌آزار -درست مثل خود اومبرتو- که شیرین‌کاری‌هایی هم بلد است؛ شاید از روزگار خوش گذشته... از گذشته‌ی اومبرتو هیچ نمی‌دانیم؛ تنها زمانی هم که او -در خلال دادوُبیداد با زن صاحبخانه- اشاره‌ای گذرا به گذشته‌اش می‌کند، چیزی بیش‌تر از این‌که ۳۰ سال برای تأمین اجتماعی کار کرده و همیشه بدهی‌هایش را به‌موقع صاف کرده است، دستگیرمان نمی‌شود.

فیلم در اطلاعات دادن از پیشینه‌ی اومبرتو خستِ کامل به خرج می‌دهد؛ هیچ‌وقت نمی‌فهمیم پیرمرد اصلاً خانواده‌ای داشته؟ از بین رفته یا ترک‌اش کرده‌اند؟ همان‌طور که درنمی‌یابیم چطور ممکن است پیرمرد تنهایی در موقعیت اومبرتو که ۳۰ سال خدمت کرده و خرج‌وُبرج چندانی هم ندارد، هیچ اندوخته‌ای برای روز مبادایش فراهم نیاورده باشد؟ این‌ها حفره‌های فیلمنامه نیستند بلکه با مرام جنبش انطباق کامل دارند؛ نئورئالیسم فقط به بازه‌ی زمانی خاصی از زندگی کاراکتر محوری می‌پردازد و به قبل و بعدش کار ندارد.

اومبرتو دی از آثار برجسته‌ی سینمای نئورئالیسم و به‌تعبیری، پایان‌بخش این گونه از فیلمسازی است که توسط دو تن از سردمداران جریان مذکور -یعنی زاواتینی [۱] و دسیکا- نوشته و کارگردانی شده. گفته می‌شود که ویتوریو دسیکا اومبرتو دی را با الهام از زندگی پدرش -که کارمند دولت بوده- ساخته است، چنانچه در تیتراژ فیلم هم آمده: «این فیلم را به پدرم تقدیم می‌کنم» به‌علاوه، نام پدر دسیکا هم اومبرتو بوده است که به‌اختصار می‌شود همان: اومبرتو دی.

قصه‌ی اومبرتو دی وقتی اتفاق می‌افتد که روابط سرد انسانی بین مردم حاکم شده است؛ اومبرتو هر زمان نیت تقاضای کمک از آشنایی دارد، از او رو برمی‌گردانند، انگار که پیرمرد بیچاره جذام دارد! بدبینی و بی‌اعتمادی بیداد می‌کند؛ حتی زمانی که او سخاوتمندانه می‌خواهد سگ سربه‌راه و تربیت‌شده‌اش را مجانی به دختربچه‌ای بدهد، پرستار دخترک فکر می‌کند اومبرتو قصدوُغرضی دارد و از او دوری می‌کنند! مادی‌گرایی در جامعه رواج یافته و در مناسبات مردم، حرف اول را پول می‌زند؛ اومبرتو برای خُرد کردن اسکناس هزار لیری‌اش، مجبور می‌شود لیوانی به‌دردنخور از مرد دستفروش بخرد. توسل به تزویر و دورویی برای لقمه‌ای نان مرسوم است؛ اومبرتو در بیمارستان یاد می‌گیرد ادای دعا خواندن دربیاورد و از خواهر روحانی تقاضای تسبیح کند تا آنجا بیش‌تر نگه‌ش دارند.

به‌کارگیری نابازیگران از مؤلفه‌های سینمای نئورئالیستی است؛ در اومبرتو دی نیز نقش‌آفرینان عمدتاً نابازیگرند، یا تجربه‌ی اندکی در بازیگری سینما دارند (مثل لینا جناری) و یا برای اولین‌بار است که جلوی دوربین ظاهر می‌شوند (مثل ماریا-پیا کاسیلیو)؛ خود کارلو باتیستی هم تنها در همین یک فیلم بازی کرده است. باتیستی به‌خوبی درد، هراس، تنهایی، بی‌کسی و خستگی را از دریچه‌ی چشم‌های غمگین‌اش به تماشاگر نشان می‌دهد.

بعد از باتیستی، تردیدی نداشته باشید که بهترین بازی فیلم متعلق به فلایک (Flike) سگ باوفای اومبرتوست(!) که به‌خصوص در دو سکانس، فوق‌العاده تأثیرگذار ظاهر می‌شود؛ یک‌بار وقتی که اومبرتو پس از سعی نافرجام‌اش برای تکدی‌گری، فلایک را تشویق به این کار می‌کند و دیگری، زمانِ دل‌دل کردن پیرمرد برای پریدن جلوی قطار است. طی سکانس‌های مورد اشاره، فلایک در جلب همدلی و ترحم تماشاگران موفقیت‌آمیز عمل می‌کند.

اومبرتو دی را می‌شود چکیده و عصاره‌ی ۷-۶ سال سینمای نئورئالیسم به‌حساب آورد؛ به‌خصوص به این دلیل موجه که برخلاف سینمای غالب آن سالیان که طبیعتاً داستان‌گو بود، اومبرتو دی قصه‌ی خاصی تعریف نمی‌کند و از فرازوُفرودهای دراماتیک خالی است. می‌دانیم که نظرگاه ایدئولوژیک جنبش، مبتنی بر به تصویر درآوردن روزمرگی‌ها بود. اومبرتو دی فیلمی کم‌اتفاق یا بهتر بگویم بی‌اتفاق به‌شمار می‌رود که حتی غافلگیری پایانی‌اش هم در راستا و از جنسِ همین "بی‌اتفاقی" است.

با وجود این‌که تماشاگر پس از گذشت حدود یک ساعت و نیم، انتظار دارد اومبرتو بالاخره "کاری" بکند و نقطه‌ی پایانی بر فیلم بگذارد [۲]، اما اومبرتو و تماشاگر -هر دو- پی می‌برند که او نه‌تنها توانایی خودکشی -مثلاً از طریق ایستادن روی ریل‌های راه‌آهن- ندارد بلکه حتی نمی‌تواند از سگ‌اش دل بکند! اومبرتو، چمدان و کلاه‌اش را در پارک جا می‌گذارد و حین بازی با فلایک، دور و دورتر می‌شود و کلمه‌ی آشنای "FINE" بر صفحه نقش می‌بندد.

اومبرتو دی را بایستی نقطه‌ی عطفِ یکی از طولانی‌ترین و در عین حال، ثمربخش‌ترین همکاری‌های دنیای سینما محسوب کرد [۳]. چنانچه طرفدار متعصب سینمای قصه‌پرداز هستید، شاید تماشای اومبرتو دی برایتان حوصله‌سربر و کم‌جذابیت باشد. با این‌همه و با توجه به تایم پایین فیلم، دیدن‌اش خالی از لطف نیست؛ به‌ویژه اگر عاشق سینما باشید، از مزمزه کردن طعم اومبرتو دی پشیمان نخواهید شد. ویتوریو دسیکا کارش را بلد است، نگران نباشید!

 

 

پیمان عباسی ­نیا

دو‌شنبه ۳۰ تیر ۱۳۹۳

 

[۱]: Cesare Zavattini، فیلمنامه‌نویس سرشناس و یکی از نخستین نظریه‌پردازان جنبش نئورئالیسم در سینمای ایتالیا.

[۲]: طبق آثار و شواهدی که فیلمساز نشان‌اش داده است؛ مبنی بر این‌که اومبرتو تسلیم شده و قصد خودکشی دارد.

[۳]: آشنایی و همکاری زاواتینی و دسیکا از ۱۹۳۵ آغاز شد، تا دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی -زمان مرگ دسیکا- ادامه پیدا کرد که حاصل‌اش چند تا از فیلم‌های درخشان جنبش نئورئالیسم و تاریخ سینمای ایتالیا بود: واکسی (Sciuscià)، دزدان دوچرخه (Ladri di biciclette)، معجزه در میلان (Miracolo a Milano) و...

 

 

برای مطالعه‌ی شماره‌های دیگر، می‌توانید لینک زیر را کلیک کنید:
     نگاهی به فیلم‌های برتر تاریخ سینما در صفحه‌ی "طعم سینما"


 تاريخ ارسال: 1393/4/30
کلید واژه‌ها:

نظرات خوانندگان
>>>خطاب به جناب آرش خان:

تصور میکنم یاد گرفتن ریزه کاری های زبان مادری تان ساده تر و واجب تر برای شخص شخیصتشان باشد چرا کهدر متن اشاره شده ''''به تعبیری'''' یعنی که قطعیتی در این اظهارنظر وجود ندارد ضمنا بد نیست تیتر را هم خوب مزمزه بفرمائید ''''پایان باشکوه'''' یعنی قصد نام بردن از فیلمی مطرح در بین بوده نه فیلمی نظیر اثر مهجوری که جنابعالی ادعا میفرمایید

56+0-

دوشنبه 10 شهريور 1393



>>>آرش:

اگه تاریخ سینمارو درست و کامل بخونید متوجه میشید که آخرین فیلم نئورئالیسم ایتالیا، بام (the roof) اثر ویتوریو دسیکا هست که متاسفانه چون خیلی ها ندیدنش و اصولا خیلی ها فیلم نمیبینن و بدون مطالعه کامل مطلب مینویسن، اینطوری میشه

1+63-

يكشنبه 9 شهريور 1393



>>>ن.مهدوی:

ویتوریو دسیکا؛سينما بايد به تو افتخار میكند مَرد... Umberto D دیدنی ست دوستانِ عشقِ سینما.

21+0-

سه‌شنبه 7 مرداد 1393



>>>عباس نیا:

در مورد نئورئالیسم ایتالیا چه اطلاعاتی دیگه ای دارید؟ هر کی از دوستان منبعی داره خوشحال میشم بهم معرفی کنه:-]

22+2-

جمعه 3 مرداد 1393



>>>صادق:

سلام. جالب نوشتید. آفرین.

27+1-

پنجشنبه 2 مرداد 1393



>>>Ali.n:

در مورد فیلم امبرتو هرچه بگویم کم گفته ام... خودتان ببینید و قضاوت کنید.

40+1-

چهارشنبه 1 مرداد 1393



>>>پروانه پور:

امبرتو جذابه** و کسل نمی کنه آدمو* با دیدن 2 ساعته ی یک پیرمرد *و یک سگ در قاب کوچک سینمای خانگی ما***! دست مریزاد *دسیکا*. ستاره باران باشی**

40+1-

چهارشنبه 1 مرداد 1393



>>>گیلانی:

داستان بدون نقص و محکم و بازی های خوب از نکات دیدنی این فیلم هستن:-]

43+0-

سه‌شنبه 31 تير 1393



>>>محسن:

حضور سگ «فلایک» در فیلم حضور پر رنگی است .سگ همانقدر تنها و معصوم است که امبرتو است .اما نکته تلخ ماجرا درآن است که آدم بی خانمانی مثل امبرتو به شدت برای مواظبت از سگ اش (تنهایی اش) وسواس دارد... تحلیل خوبی بود.

43+0-

سه‌شنبه 31 تير 1393



>>>AArmin:

فیلم به لحاظ بازیگری غنای خوبی دارد . بازی ( کارلو باتیستی) در نقش اومبرتو عالی است.

42+0-

سه‌شنبه 31 تير 1393



>>>زهرا:

^_^ فلایک کوچولو ^_^ امبرتوی مهربون ^_^

47+0-

دوشنبه 30 تير 1393



>>>مرتضی:

اومبرتو دی جزء کارهای مورد توجهمه.بچه ها هر کی اونو ندیده یه وقتی بزاره و ببینه. به قول دوستمون آقای الماسی نیا : از مزمزه کردن طعم اومبرتو دی پشیمان نخواهید شد. ویتوریو دسیکا کارش را بلد است، نگران نباشید!

48+0-

دوشنبه 30 تير 1393



>>>آرمیتا صمدی:

من دانشجوی سینمام. تقریباً به اجبار همه ی فیلمای کلاسیک رو باید ببینم خوشبختانه! امبرتو فیلم انکار ناپذیری هستش و باید دیدش."پایانی باشکوه بر نئورئالیسم ایتالیا" خیلی تیتر هوشمندانه ای بود. تبریک میگم.

50+0-

دوشنبه 30 تير 1393



>>>دادمهر:

عشق این "FINE" هستم که آخر فیلم های سیاه و سفیده!!! مثه این انیمیشن ژاپنی ها که آخرشون یه علامت خاص می اومد!!!

50+0-

دوشنبه 30 تير 1393



>>>آرمان:

باید اسم فیلم را می گذاشتند _فلایک_! چون با هنرمندی ش زده بود جلوی امبرتو! خسته نباشید. خوب نوشتین.از کارهای دیگه ی دسیکا هم بنویسید.

51+0-

دوشنبه 30 تير 1393



>>>Jim:

Hello. I saw this movie three years ago. The project was one of my lessons. Your analysis was very good. Thank you.

51+0-

دوشنبه 30 تير 1393



>>>بهرام.نون:

سلام جناب الماسی نیا. خدا قوت وقت بخیر. آقا من عاشق فیلمای کلاسیکم. اصلن موندم اینا چیکار می کنن که اینقد جذب می کنن آدمو با کمترین حادثه و کمترین رنگ و لعاب. اومبرتو بیخود اومبرتو نیست... تشکر می کنم. پاینده باشید.

51+0-

دوشنبه 30 تير 1393



>>>علی:

از ویتوریو دسیکا *دزد دوچرخه،*دیروز امروز فردا،*شکار روباه را ببینید. بی نظیرند!

53+0-

دوشنبه 30 تير 1393



>>>خادم:

سپاس ………….

52+0-

دوشنبه 30 تير 1393



>>>زینب کریمی:

سلام. خسته نباشید. خیلی خوشحالم که نقد این فیلم رو نوشتید بالاخره. باورش سخته که من چقد عاشق تک تک کاراکتر های این فیلمم! از اومبرتو تا سگ باهوش و بامزه اش فلایک و خدمتکار کمی بیخیال کمی احساساتی خانه و پرستار مذهبی بیمارستان و همه ی بچه های توی پارک و... ممنونم. خیلی خوب تحلیل کردید. قلم تان نویسا و موفق باشید.

54+0-

دوشنبه 30 تير 1393




فرم ارسال نظرات خوانندگان

نام (ضروري):
نظر شما (ضروري):
كد امنيتي (ضروري) :
كد امنيتي تركيبي از حروف كوچك انگليسي است. توجه داشته باشيد كه كد امنيتي به كوچك و بزرگ بودن حروف حساس است.