پرده سینما

تلفیقِ تردید و تعلیق؛ نگاهی به «شیطان‌صفتان» ساخته‌ی هانری-ژرژ کلوزو

پیمان عباسی‌نیا

 

 

 

 

 

 

 

 

 

هر پنج‌شنبه، طعم سینما را در پرده سینما بچشید!

 

با طعم سینما، سینما را از دریچه ای تازه ببینید!

 

نقد و بررسی فیلمهای مهم تاریخ سینما در طعم سینما

 

 

 

 

 

Diabolique

عنوان فیلم به فرانسوی: Les Diaboliques

كارگردان: هانری-ژرژ کلوزو

فيلمنامه: هانری-ژرژ کلوزو، ژروم ژرومینی، فردریک گرندل و رنه ماسون [براساس رمان پیر بوالو و توماس نارسژاک]

بازيگران: ورا کلوزو، سیمون سینیوره، پل موریس و...

محصول: فرانسه، ۱۹۵۵

زبان: فرانسوی

مدت: ۱۱۷ دقیقه

گونه: معمایی، هیجان‌‌انگیز

 

 

 طعم سینما - شماره‌ی ۴۸: شیطان‌صفتان (Diabolique)

 

 

شیطان صفتان نمی‌دانم شما هم مثل نگارنده، به افسون سینمای کلاسیک باور دارید یا نه؟ کلاسیک‌های سینما به‌شیوه‌ای آرام و بی‌سروُصدا، جای خودشان را در دل بیننده باز می‌کنند. اجازه بدهید مثالی بزنم، اخیراً غرامت مضاعف (Double Indemnity) [ساخته‌ی بیلی وایلدر/ ۱۹۴۴] را دیدم؛ در وهله‌ی اول چندان جذب‌ام نکرد، نه شیفته‌اش شدم و نه از فیلم تنفر پیدا کردم... این روزها، پلان‌هایش زنده و شفاف، مدام جلوی چشم‌هایم رژه می‌روند! بد‌های سینمای کلاسیک حتی از متوسط‌های سینمای معاصر، قابلِ تحمل‌تر و در ذهنْ ماندگارترند.

 

 

شیطان‌صفتان را شاهکار سینمای کلاسیک نمی‌دانم اما با مهم و تأثیرگذار بودن‌اش در تاریخ سینما هیچ مخالفتی ندارم. در مواجهه با شیطان‌صفتان هم بلافاصله پس از اتمام فیلم، وضعی مشابهِ زمانِ تماشای غرامت مضاعف داشتم ولی افسون شیطان‌صفتان انگار کارش را بهتر بلد بود! سه-چهار ساعت بعد، جادو کارگر افتاد و یادآوری سکانس‌های فیلم، دست از سرم برنداشت. شیطان‌صفتان، اقتباس غیروفادارانه‌ی هانری-ژرژ کلوزو از رمان "زنی که دیگر نبود" (The Woman Who Was No More) نوشته‌ی مشترک پیر بوالو و توماس نارسژاک است.

 در یک مدرسه‌ی شبانه‌روزی پسرانه، زن محجوبی به‌نام کریستینا (با بازی ورا کلوزو) که صاحب همه‌چیزِ آنجاست، تحت آزار و اذیت و تحقیرهای خُردکننده‌ی شوهر خشن و بی‌نزاکت‌اش، میشل (با بازی پل موریس) قرار دارد که دیگران او را "آقای مدیر" صدا می‌زنند. در این بین، معلمه‌ای به‌نام نیکول (با بازی سیمون سینیوره) هم حضور دارد که با میشل سروُسری داشته ولی انگار حالا میانه‌شان شکراب شده است. او پیوسته کریستینا را به قتل میشل تحریک می‌کند اما کریستینا که زنی پاکدامن و صاحب عقاید مذهبی است، زیر بار نمی‌رود. اهانت‌های روزافزون میشل، به‌تدریج کریستینای شکننده و رنجور را متقاعد می‌کند تا روی اعتقادات‌اش پا بگذارد. کریستینا با شک و دودلی، سرانجام پیشنهاد نیکول را می‌پذیرد و آن‌ها وقت ارتکاب قتل را تعطیلات ۳ روزه‌ی مدرسه تعیین می‌کنند...

از جنبه‌ی جذابیت‌های ساختاری آنچه بیش‌تر جلبِ نظر می‌کند، قاب‌های قرص‌وُمحکم و شسته‌رفته‌ و هم‌چنین نورپردازی پرکنتراست اثر است. به‌عبارت دیگر، فیلمبرداریشیطان‌صفتان از نقاط قوت‌اش به‌شمار می‌رود. انکار نمی‌شود کرد که شیطان‌صفتان فیلم خوش‌عکسی است و فیلمبرداری سیاه‌وُسفیدش (توسط آرماند تیرار) یکی از بهترین‌های سینمای کلاسیک. کافی است نسخه‌ی بلوری فیلم را ببینید تا به صحت ادعایم ایمانِ کامل بیاورید!

آقای کلوزو در چیدن مقدمات وقایع موردِ نظرِ بعدی‌اش، صبر و حوصله‌ی بالایی دارد. طمأنینه‌ای که شاید تحمل‌اش برای تماشاگر ناشکیبای امروزی دشوار باشد. از نقطه‌نظر چنین تماشاگری، شیطان‌صفتان تا نیمه -یعنی دقیقاً زمانی که مشخص می‌شود جسد ناپدید شده است- کُند به‌نظر می‌رسد. تردید و تعلیق دو بن‌مایه‌ی مشترک اثر محسوب می‌شوند. تعلیق خصوصاً در شیطان‌صفتان نقشی بااهمیت ایفا می‌کند. در این فیلم، تعلیق از عنوان‌بندی و اسم‌اش آغاز می‌شود. با شروع فیلم و به‌دنبال معارفه با شخصیت‌ها و اطلاع از کلیت ماجرا، کنجکاویم هرچه زودتر بدانیم که بالاخره "شیطان‌صفت‌ها" کدام‌یک از آدم‌های قصه هستند و علت نام‌گذاری فیلم چه بوده است. فیلمساز برای سر درآوردن از این راز، مخاطب را تا پایان، تشنه باقی می‌گذارد.

سه بازیگر اصلی فیلم -کلوزو، سینیوره و موریس- به‌خوبی ایفای نقش کرده‌اند. اگر آخرین لحظات حضور ورا کلوزو [۱] را از فیلم فاکتور بگیریم، بهترین بازی شیطان‌صفتانمتعلق به اوست. ورا با هنرمندی، بیننده را روی مرز نازک انزجار و ترحم نسبت به کاراکتر کریستینا نگه می‌دارد. گاه اعصاب‌مان را با سادگی و بی‌دست‌وُپایی‌اش چنان به‌هم می‌ریزد که دوست داریم سر به تن‌اش نباشد(!) و گاهی نیز از مشاهده‌ی رفتار دوروُبری‌ها با او، مجاب می‌شویم برایش عمیقاً دل بسوزانیم. پل موریس هم از حق نگذریم، "یک عوضی تمام‌عیار" را ملموس بازی می‌کند! علاوه بر این، سایر بازیگران -به‌ویژه پسرهای مدرسه‌ی شبانه‌روزی- قابل قبول ظاهر شده‌اند.

شیطان‌صفتان از میانه‌ی راه، جانی دوباره می‌گیرد و فوق‌العاده هیجان‌انگیز می‌شود. اگرچه حدسِ رازِ نهانی فیلم غیرممکن نیست اما -تا موعد رمزگشایی- نمی‌توان از قطعیت این گمانه‌زنی با اطمینان حرف زد و به شیطان‌صفتان انگِ دست‌کم گرفتن تماشاگرش را چسباند. در پی ورود کمیسر پیر و بدپیله (با بازی چارلز وانل) بهشیطان‌صفتان، با اتکا به شمِ پلیسی-سینماییِ‌ خودمان حدس می‌زنیم که گره‌ی معماهای فیلم عاقبت به‌دست باتجربه‌ی او گشوده خواهد شد [۲].

 

دیده‌ام شیطان‌صفتان -حتی در مرجع معتبری هم‌چون IMDb- گهگاه به‌عنوان فیلمی در رده‌ی سینمای وحشت طبقه‌بندی می‌شود که نوعی آدرس غلط دادن به مخاطب است؛ رگه‌هایی از برخی کلیشه‌های پرکاربردِ سالیانِ بعدِ گونه‌ی سینمای مذکور در فیلم به چشم می‌خورد اما شیطان‌صفتان معمایی است نه ترسناک. ناگفته نماند که عنوان و علی‌الخصوص پوستر معروف فیلم -که بر پیشانی‌اش چشمان هراسان ورا کلوزو (در نقش کریستینا) نقش بسته است- نیز به چنین طرز تلقی نادرستی دامن می‌زند.

 همان‌طور که در سطور آغازین برشمردم، شیطان‌صفتان شاهکار نیست و طبیعتاً خالی از ایراد هم نه. طی یک ارزیابی ریزبینانه، مثلاً می‌شود به‌خاطر انتخاب نوع زاویه‌ی دید -در پاره‌ای لحظات- به کلوزو و فیلم‌اش خُرده گرفت. و یا به‌عنوان نمونه‌ای دیگر؛ هانری-ژرژ کلوزو هرچه در مقدمه‌چینی‌های ابتدایی -چنان‌که پیش‌تر اشاره شد- صبوری به خرج می‌دهد، در گره‌گشایی انتهایی -با حضور پلیس بازنشسته- شتابزده عمل می‌کند.

یادگار برجسته‌ی آقای کلوزو، حدود چهل سال بعد به‌نحوی رقت‌بار به کارگردانی جرمیا اس. چچیک و نقش‌آفرینی ایزابل آجانی و شارون استون، در ایالات متحده بازسازی شد که تنها کارکردش جلب توجه دوباره‌ی سینمادوستان به درجه‌ی غنا و کیفیت نسخه‌ی اصلی بود! شیطان‌صفتان از آن دست فیلم‌هاست که پس از رازگشایی پایانی، از به‌یاد آوردن لحظات مختلف‌اش لذتی دوچندان خواهیم برد زیرا دیگر چراییِ رفتارهای کاراکترها برایمان روشن شده است؛ معما چو حل گشت، آسان شود!

 

پیمان عباسی ­نیا

پنج‌شنبه ۲۹ آبان ۱۳۹۳

 

[۱]: همسر برزیلی‌تبار هانری-ژرژ کلوزو با نام اصلی ورا گیبسون-آمادو که ۵ سال پس از این فیلم، در ۴۶ سالگی درگذشت.

[۲]: در این نوشتار -مثل نقد باقی فیلم‌های معمایی یا ترسناک- بخشی از هم‌وُغم‌ام مصروف لو ندادن داستان شد.

 

 

برای مطالعه‌ی شماره‌های دیگر، می‌توانید لینک زیر را کلیک کنید:
     نگاهی به فیلم‌های برتر تاریخ سینما در صفحه‌ی "طعم سینما"


 تاريخ ارسال: 1393/8/29
کلید واژه‌ها:

نظرات خوانندگان
>>>Saeed:

باسلام و درود فراوان خدمت مدیر و منتقد سایت فقط خواستم تشکر کنم به خاطر بیان کردن گفته ها وهمچنین طبقه بندی و نتیجه گیری درست ، به جا ودقیقی که زخمت کشیدین و انجام دادین... همچنین موافقتم رو نسبت به نظر شما راجع به جادویی بودن سینمای کلاسیک اعلام کنم،در پایان لازمه که این جمله رو برای محکم کاری نسبت به سینمای کلاسیک بگم... سینمای کلاسیک مثل ترشی میمونه...یعنی هر چی بیشتر از زمان ساختش میگذره،بهتر جا میأفته و مزش هم بیشتر...

0+0-

چهارشنبه 22 ارديب 



>>>فاطمه:

آقا ولی من واقعا نفهمیدم چی شد:/

0+1-

سه‌شنبه 1 مرداد 1398



>>>علی:

سلام. یه سوال بزرگ واسه من پیش اومده! چرا وقتی کریستینا ب قتل اعتراف کرد، اون پلیس بازنشسته بهش گفت ک: اون به زودی به اینجا میرسه! بهتره از بازی کردن با اعصابت دست برداری!و گفت فردا ک بیدار بشی تبرئه شدی!! با خیال راحت گفت، ینی میدونست که طرف زنده س! ینی دیده بودش و ازش باخبر بود ک داره میاد اونجا؛ خب چطور این ممکنه؟!

1+1-

پنجشنبه 3 آبان 1397



>>>نونا:

با سلام هر فيلمي حتي از نوع بد ساخت آن هم پيامي دارد كه تماشگر را در پايان فيلم به فكر واميدارد. دروغ گويي و خيانت كه در اين فيلم به آن پرداخته شده بود از موضوعاتي هستند كه انسانها از نوع خوبشان هم گهگاهي درگيرش ميشوند . كاش بتوانيم وسوسه هاي شيطاني را با منطقي ترين روش سركوب كنيم. ممنون از نقد شيواي جنابعالي.

45+1-

شنبه 1 آذر 1393



>>>ma:

در سینمای حال حاضر جلوه های ویژه جای خود را به داستان ها و فیلمنامه های جذاب و خاطره انگیز داده!البته در حال حاضر فیلم های زیادی هستن که هم با داستانشون و هم با جلوه های ویژه خاصشون تو خاطرمون مونده! با پیشرفت تکنولوژی در زمینه تصویربرداری سه بعدی، کیفیت، دستگاه های پخش خانگی،تکنولوژی بلوری و غیره هر کارگردانی سعی بر این داره که کم و کاستی های فیلمنامه و داستان فیلمش رو با بهره گیری از این تکنولوژی ها جبران کنه که میشه گفت موفق هم بودن! من خودم به شخصه از جلوه های ویژه و صحنه های جذاب در فیلم ها استقبال میکنم و مورد پسندم هست! حالا در مورد اینکه گفتید بدهای سینمای کلاسیک از متوسط های سینمای معاصر بهترند رو نمیدونم چی بگم چون همش به سلیقه ها بستگی داره البته من از دید یک بیننده معمولی میگم نه یک نقد کننده و کارشناس! در اخر هم بابت نقد زیبا و جالبتون تشکر میکنم.

49+0-

پنجشنبه 29 آبان 1393



>>>خادم:

سپاس و صد سپاس...................................................................

49+0-

پنجشنبه 29 آبان 1393



>>>یه نفر:

سیمون سینیوره....از او اغلب به‌عنوان یکی از بزرگترین ستاره‌های سینمای فرانسه یاد می‌شود. او نخستین هنرمند فرانسوی است که موفق به کسب یک جایزه اسکار شد. سینیوره جایزه اسکار بهترین بازیگر نقش اول زن را به‌خاطر بازی در فیلم اتاقی در طبقه بالا (۱۹۵۹) به‌دست آورد. او در طول عمر حرفه‌ای‌اش همچنین موفق به کسب یک بفتا، یک امی ، جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره فیلم کن و جایزه خرس نقره‌ای بهترین بازیگر زن در جشنواره فیلم برلین شده‌بود.

49+0-

پنجشنبه 29 آبان 1393



>>>یه نفر:

سیمون سینیوره (به فرانسوی: Simone Signoret) (زاده ۲۵ مارس ۱۹۲۱ – درگذشته ۳۰ سپتامبر ۱۹۸۵) یک بازیگر سینمای فرانسوی بود.

49+0-

پنجشنبه 29 آبان 1393



>>>یه نفر:

او در ۱۲ ژانویه ۱۹۷۷ در پاریس درگذشت. در همان سالی که ویلیام فریدکین «مزد ترس» را بازسازی کرده بود. کلوزو در سال‌های پس از مرگش تا حدودی از یادها رفت تا اینکه پس از گذشت حدود یک دهه ارزش فیلم‌هایش با بازبینی مجدد مشخص شدند و حتی دولت فرانسه «راز پیکاسو» را یک گنجینه ملی اعلام کرد. همچنین در سال ۱۹۹۰ «شیطان صفتان» با بازی شارون استون در هالیوود بازسازی شد.

49+0-

پنجشنبه 29 آبان 1393



>>>یه نفر:

آنری-ژرژ کلوزو در ۲۰ نوامبر ۱۹۰۷ در نیور فرانسه متولد شد. در اوایل جوانی ابتدا به عنوان متخصص در نیروی دریایی فرانسه مشغول به کار شد اما در آنجا به خاطر مریضی جسمی و نیز دید ضعیفش چندان دوام نیاورد. سپس به تحصیل علوم سیاسی به قصد ورود به عرصه سیاست روی آورد و بعد از فراغت از تحصیل نیز مدتی در خدمت جناح راست بود. او نوشتن را از اواخر دهه بیست و با روزنامه‌نگاری شروع کرد و در عین حال مدتی نیز برای یک کمپانی دوبله فیلم در برلین کار می‌کرد و همین امر باعث شد تا از نزدیک با سینمای آلمان آشنا شود. پس از بازگشت به فرانسه از اوایل دهه سی شروع به نوشتن فیلمنامه و نمایشنامه کرد. در همین سال‌ها نمایشنامه‌های زیادی نوشت و در کنار دستیاری کارگردانانی چون آناتول لیتواک و کارل هارتل خود نیز فیلم کوتاهی را در ۱۹۳۱ ساخت. در ۱۹۳۳ اولین فیلم بلندش با عنوان «هوس شاهزاده» را ساخت ولی ضعف جسمانی و بیماری او را مجبور کرد چند سالی از سینما کناره‌گیری کند و به همین دلیل بیش از چهار سال فیلم نساخت. در ۱۹۳۸ با فیلمنامه‌نویسی دوباره به عرصه سینما بازگشت و فیلم بعدی‌اش را در ۱۹۴۲ با عنوان «قاتل در شماره بیست و یک زندگی می‌کند» ساخت که فیلمی پیچیده راجع به یک قاتل سریالی و کارآگاهی است که او را تعقیب می‌کند. او این فیلم را در بخشی از فرانسه ساخت که تحت اشغال نازی‌ها و زیر نظر یوزف گوبلز اداره می‌شد. گوبلز کمپانی‌های فیلمسازی را وادار می‌کرد فیلم‌هایی جذاب بسازند تا بتواند آنها را جایگزین فیلم های هالیوودی بکند که در زمان اشغال نمایش آنها ممنوع بود.

49+0-

پنجشنبه 29 آبان 1393



>>>یه نفر:

آنری-ژرژ کلوزو (به فرانسوی: Henri-Georges Clouzot)؛ ۲۰ نوامبر ۱۹۰۷ – ۱۲ ژانویه ۱۹۷۷) فیلم‌نامه‌نویس، و کارگردان اهل فرانسه بود. وی بین سال‌های ۱۹۳۱ تا ۱۹۶۸ میلادی فعالیت می‌کرد.کارگردان، فیلمنامه‌نویس و نمایشنامه‌نویس فرانسوی، بیستم نوامبر ۱۹۰۷ در نیور به دنیا آمد. کلوزو دورهٔ کاری هنری‌اش را از ۱۹۳۱ و به‌عنوان نمایشنامه‌نویس آغاز کرد. در همین سال، فیلمی کوتاه باعنوان وحشت باتینیول‌ها ساخت. پس از آن فیلم کلاغ را ساخت که از بهترین فیلم‌های اوست

49+0-

پنجشنبه 29 آبان 1393



>>>♥:

♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥♥

83+0-

پنجشنبه 29 آبان 1393



>>>eli:

LIKE

83+0-

پنجشنبه 29 آبان 1393



>>>زینب کریمی:

سلام و عرض ادب. خدا قوت! نقد سنجیده ایی نوشتید. فقط می توانم بگویم این فیلم عالی بود. والسلام.

83+0-

پنجشنبه 29 آبان 1393




فرم ارسال نظرات خوانندگان

نام (ضروري):
نظر شما (ضروري):
كد امنيتي (ضروري) :
كد امنيتي تركيبي از حروف كوچك انگليسي است. توجه داشته باشيد كه كد امنيتي به كوچك و بزرگ بودن حروف حساس است.