غلامعباس فاضلی
هر پنجشنبه، طعم سینما را در پرده سینما بچشید!
Portrait of Jennie
تصویر جنی
کارگردان: ویلیام دیترله
فیلمنامه: پل آزبورن، پیتر برنیز، لئوناردو برکووریچی
بر اساس نوول "تصویر جنی" نوشته رابرتا ناتان (۱۹۴۰)
مدیر فیلمبرداری: جوزف. اچ. آگوست
تدوین: ویلیام مورگان
موسیقی متن: دیمیتری تیومکین (همراه با قطعه ای از کلود دبوسی)
تهیه کننده: دیوید . او سلزنیک
محصول: استودیو سلزنیک
بازیگران: جوزف کاتن، جنیفر جونز، اتل باریمور، لیلیان گیش، و...
تاریخ نخستین نمایش: ۲۵ دسامبر ۱۹۴۸
هزینه تولید: ۴/۰۴۱/۰۰۰ دلار
فروش در اکران نخست: ۱/۵۱۰/۰۰۰
محصول: ۱۹۴۸ ایالات متحده آمریکا
زبان فیلم: انگلیسی
سیاه و سفید
مدت زمان فیلم: ۸۶ دقیقه
طعم سینما – شماره ۱۵۰ : تصویر جنی (Portrait of Jennie)
چه مسرورم که این هفته در صفحه طعم سینما سروقت یکی از بهترین و در عین حال ناشناخته ترین و گمنام ترین، فیلم های تاریخ سینما می روم! اتفاقی که همیشه دوست داشتم در این صفحه رخ دهد! تاباندن نور بر فیلمی خاک خورده در گوشه ای از انباری تاریخ سینما و برافروختن شعله ای تابناک روی آن برای دوستداران سینما.
به هر حال اگر می خواهید ببینید هالیوود چگونه می تواند غافلگیرکننده باشد تصویر جنی را ببینید. فیلم آنقدر حیرت آور است که در اکران نخست تماشاگران نتوانستند آن را به درستی درک کنند و شکست سختی در گیشه خورد. (به ارقام هزینه و فروش فیلم در صدر این مقاله توجه کنید!)
داستان فیلم تصویر جنی درباره یک نقاش گمنام به نام آدامز (با بازی جوزف کاتن) است که تلاش می کند تا تابلوهایش را به یک گالری بفروشد اما در این کار موفقیت چندانی حاصل نمی کند. چون به اعتقاد خانمی که صاحب گالری است در نقاشی های او «عشق» وجود ندارد. شبی این نقاش در پارک با دختربچه ای به نام «جنی» آشنا می شود که در پارک در حال بازی است. آنها با هم صحبت می کنند.
چند روز بعد آدامز مجدداً جنی را در پارک می بیند. با این تفاوت که «جنی» بزرگتر شده و دیگر دختر بچه نیست.
در دیدار بعد نقاش می بیند «جنی» بزرگتر و به زن جوان و بسیار مسحور کننده ای تبدیل شده است.
رفته رفته آدامز دلباخته «جنی» می شود. اما «جنی» ناپدید می شود. آدامز درباره «جنی» به تحقیق می پردازد و متوجه می شود او همراه پدر و مادرش در حادثه ای که سال ها قبل رخ داده مرده اند. آدامز تصویر افسانه ای «جنی» را بر تابلویی می کشد که به «تصویر جنی» معروف می شود و باعث می شود آدامز از یک نقاش گمنام به هنرمندی مشهور تبدیل شود.
مدخل اول: دیوید سلزنیک
بدون شک دیوید .او. سلزنیک مهمترین آدم فیلم و نابغه ترین تهیه کننده در تمام تاریخ سینماست. نقش خلاقانه او در تاریخ سینما انکارناشدنی است. آدمی البته مستبد و خودرأی که در عین حال توانست توازنی بی بدیل میان دیدگاه های شخصی و کار گروهی پدید آورد. تصویر جنی هم در راستای نبوغ او خلق شد.
سلزنیک نابغه و بلندپرواز پس از ساختن شاهکارهایی نظیر باغ الله (۱۹۳۶) زندانی زندا (۱۹۳۷) و ستاره ای متولد می شود (۱۹۳۷) خیلی زود رسید به ته دنیای سینما یعنی بربادرفته (۱۹۳۹)! و این موفقیت چشمگیر تا پایان عمر کابوس او شد! چون در سال های باقیمانده عمر تلاش کرد موفقیت بربادرفته را تکرار کند و نتوانست!
شاید اگر او نبود، هیچکاک هرگز از انگلستان به ایالات متحده نمی آمد! چون این سلزنیک بود که از هیچکاک دعوت کرد به هالیوود بیاید و برای او ربه کا (۱۹۴۰) را بسازد. این همکاری با طلسم شده (۱۹۴۵) و پرونده پارادین (۱۹۴۷) هم ادامه پیدا کرد. و البته نام او باز هم با یکی از بهترین فیلم های تاریخ سینما پیوند خورده است: مرد سوم (۱۹۴۹)
فیلم غریب تصویر جنی را شاید بتوان فیلمی «عاشقانه» نامید و این عشق تنها به داستان و درون فیلم مربوط نیست، بلکه در بیرون فیلم هم نمود دارد. عشق دیوانه وار سلزنیک به همسرش جنیفر جونز. و تلاش برای اینکه از او یک «ستاره» بسازد. جونز البته پیش از ازدواج با سلزنیک «ستاره» بود و برای ایفای نقش برنادت در فیلم آهنگ برنادت (۱۹۴۳) جایزه اسکار دریافت نمود. ولی سلزنیک بی تاب بود! او پیش از شکست تجاری تصویر جنی، جونز را در فیلم دیگری بر عرش اعلاء نشانده بود: جدال در آفتاب (۱۹۴۶) با این حال نه جنون او را جلوداری بود و نه نبوغ اش را!
به هر حال اینکه چنین فیلمی در هالیوود دهه ۱۹۴۰ ساخته شود فقط مرهون یک نفر است و آن دیوید سلزنیک است.
مدخل دوم: سورئالیسم در هالیوود
تصویر جنی در واقع یک داستان سورئالیستی است. اشتباه گرفتن این فیلم با فیلمهای وحشت زا و ترسناک دو دهه اخیر اشتباهی فاحش است! تصویر جنی حتی پیش از آنکه «رازآلود» یا به اصطلاح فرنگی ها Mystic باشد، سورئال است و این سورئالیسم سرچشمه غنای بی پایان فیلم است.
داستان زنی که هر بار او را ببینیم تغییر می کند، ایده ای سورئالیستی است که در این فیلم با ربط دادن آن به «روح»، تلاش شده برای تماشاگر دهه ۱۹۴۰ قابل هضم شود. اما هسته داستان از چیز دیگری سخن می گوید که ربطی به «ارواح» ندارد. تغییر انسان و ثابت نبودن ذات آن.
این فیلم، فیلم مورد علاقه لوئیس بونوئل بزرگ هم هست. بونوئل سالهای سال مفتون تصویر جنی و ایده مرکزی اش بود و سرانجام در آخرین فیلم اش این میل مبهم هوس (۱۹۷۷) توانست به رویای دیرینه اش رنگ واقعیت ببخشد و درباره زنی فیلم بسازد که هر بار او را می بینیم با دیدار قبل تفاوت دارد.
مدخل سوم: جنیفر جونز
جنیفر جونز در طول چند دهه بازیگری فقط یک بازیگر نبود. او ایفاگر نقش یک کاراکتر خاص در تاریخ سینما بود. کاراکتر او را می توان «زنی پاکباخته در عشق» توصیف کرد. او در بیشتر فیلم هایش نقش زنی را بازی کرد که عشق با وجود او چنان عجین شده که همه چیز خود را در راه آن از دست می دهد. جسم و جان، روح یا حیثیت اش را.
در آهنگ برنادت او برای ایمان اش همه چیزش را فنا کرد. و در فیلم هایی مانند مادام بوواری (۱۹۴۹) خواهر کری (۱۹۵۲) روبی جنتری (۱۹۵۲) ایستگاه قطار (۱۹۵۲) عشق چیز خیلی پرشکوهی است (۱۹۵۵) و وداع با اسلحه (۱۹۵۷) باز همین کار را کرد.
او برازنده ی صفت عاشقی بود و از همین رو آنچه از او به جا مانده در این زمانه گوهر است.
مدخل سوم: جوزف کاتن
چه کسی جز او در تصویر جنی می توانست ایفاگر نقش آدامز نقاش باشد؟ عجیب بود که او با آن بالای بلند و چهره نجیب چطور اینهمه سال در جهان پلید سینما تاب آورد؟
با همشهری کین (۱۹۴۱) اورسن ولز وارد سینما شد و در آمبرسون های باشکوه (۱۹۴۲) و بیشتر فیلم های ولز در کنار او بود. نکته دیگری که در مورد جوزف کاتن برایم جالب است این است که تا آنجا که به یاد می آورم در هیچ فیلم «شاد»ی بازی نکرد. پیوسته یا تلخ بود و یا غمگین. و تصویر جنی هم داستانی غمگنانه است.
مدخل چهارم: ژانر
تصویر جنی فیلمی نیست که بشود آن را در چارچوب های «ژانر» گنجاند. فراتر از قواعد ژانر است. آن سوی آن. این فیلم در ژانر «عاشقانه» نمی گنجد. هیچ چیزش شبیه فیلم های «عاشقانه» دهه ی۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ مثل کامیل یا پل واترلو نیست. از نورپردازی های فیلم های عاشقانه نشانی ندارد.
تصویر جنی فیلم «نوار» نیست. نورپردازی غریبی دارد که اگرچه شبیه «فیلم نوار»های دهه ۱۹۴۰ است. اما داستان اش هیچ ربطی به آنطور فیلم ها ندارد. فیلم می توانست به سبک فیلم هایی نظیر مادام بوواری فیلمبرداری شود، اما نشده!
در همین راستا انتخاب بازیگر اصلی فیلم هم شالوده شکنی است: جوزف کاتن. انتظار می رفت نقش «آدامز» را به هنرپیشه متعارف تری مثل گریگوری پک، جیمز استوارت، رابرت تیلور، گری کوپر، هنری فاندا و... سپرده شود. اما جوزف کاتن عجیب و غریب را انتخاب شده. چرا؟
جغرافیا: مکان فیلم یک شهر رویایی و عاشقانه مثل پاریس نیست، شهر پراصالتی در آمریکا مثل فیلادلفیا هم نیست! سن فرانسیکوی پر رمز و راز هم نیست! بلکه نیویورک شلوغ و دود گرفته برای یک داستان عاشقانه برگزیده شده! واقعاً تصویر نیویورک در این فیلم هیچ شباهتی با نیویورک در صد سال تاریخ سینما ندارد! چه کسی در سال ۱۹۴۹ باور می کرده نیویورک محل تجلی روح یک زن مرده باشد؟!
مدخل پنجم: دوبله فارسی
تصویر جنی دو بار به فارسی دوبله شده است. نسخه ای که چند سالی است در دسترس علاقمندان قرار گرفته دوبله نخستین فیلم است. در دوبله دوم نیکو خردمند به جای جنیفر جونز صحبت می کند. دوبله دوم دوبله بهتری است و نایاب! که بهتر است بیشتر درباره اش صحبت نکنم!
مدخل ششم: ستایش از عشق در فیلمی غیرعاشقانه
صرفنظر از هر آنچه به آنها اشاره کردم. چیز دیگری در فیلم برای من ستودنی است. ستایش از عشق است در فیلمی که اتفاقاً بر اساس قواعد ژانر «عاشقانه» نیست!
تصویر جنی دنیای مردی را نشان می دهد که روزگار خود را بدون عشق می گذرانند و این گذران جز بطالت نیست و فقط آمدن عشق می تواند «روح» به زندگی اش بدمد.
می شود مگر با دیدن زنی روی نیمکت پارک، زندگی تا آخر عمر دگرگون شود؟! تصویر جنی به تماشاگران اش می گوید: می شود!
مدخل هفتم: افسون نقاشی
چه افسونی در نقاشی نهفته است که سینما و ادبیات چنین درباره آن می نویسد و می سازد؟ از آن تابلوی «لرد هنری» در تصویر دوریان گری اسکاروایلد تا این تصویر جنی ویلیام دیترله و آن شمایل «ربه کا» روی تالار بزرگ عمارت «ماندرلی» و آن پرتره «کارلوتا» در سرگیجه (۱۹۵۸) هیچکاک و... تابلوی «چشمهایش» استاد ماکان در رمان بزرگ علوی...
غلامعباس فاضلی
دی ماه نود و چهار
برای مطالعه دیگر فیلم هایی که در «طعم سینما» معرفی و بررسی شده اند می توانید اینجا را کلیک کنید
انتشار مقالات سایت "پرده سینما" در سایر پایگاه های اینترنتی ممنوع است. |
|