پرده سینما

آزمون و خطاهای یک فیلمساز تجربی؛ نگاهی به فیلم «اورلاندو» ساخته سالی پاتر

کاوه قادری





 

 

 

 

 

پنج‌شنبه ها، طعم سینما را در پرده سینما بچشید!

 

با طعم سینما، سینما را از دریچه ای تازه ببینید!

 

نقد و بررسی فیلمهای مهم تاریخ سینما در طعم سینما

 

 

 

 

 

اورلاندو

Orlando

کارگردان: سالی پاتر

تهیه‌کننده: کریستوفر شپرد

نویسنده فیلمنامه: سالی پاتر، بر اساس رمان «اورلاندو: یک بیوگرافی» اثر ویرجینیا وولف

بازیگران: تیلدا سوئینتن، بیلی زین، لوتر بلوتو، جان وود، شارلوت ولوندقه، کوئنتین کریسپ، جیمی سامرویل، هیثکات ویلیامز، تام هافمن

موسیقیمتن : دیوید موشن و سالی پاتر

مدیر فیلم‌برداری: الکسی رودینف

تدوین: هرو اشنید

شرکت پخش کننده: سونی پیکرز

تاریخ نخستین نمایش:  سپتامبر ۱۹۹۲ (فستیوال ونیز)  ۱۲ مارس ۱۹۹۳ (بریتانیا)

مدت زمان فیلم: ۹۳ دقیقه

محصول: بریتانیا

زبان فیلم: انگلیسی

هزیته تولید فیلم: ۴ میلیون دلار

فروش فیلم: ۵ میلیون دلار

 

خلاصه داستان: داستان فیلم در دوره الیزابت، اندکی قبل از مرگ ملکه الیزابت اول در سال 1603 آغاز می شود. ملکه در بستر مرگ ، به یک نجیب جوان آندروژنی به نام اورلاندو قول می دهد یک قطعه بزرگ از اراضی و قلعه ای ساخته شده بر روی آن، همراه با یک مبلغ زیادی پول را سخاوتمندانه به وی و ورثه اش هدیه دهد، اما به شرط اینکه هرگز «محم نشود، پژمرده نشود، پیر نشود»

اورلاندو به مدت دو قرن در انزوایی پر زرق و برق در قلعه به سر می برد ، و در این مدت او در شعر و هنر فرو می رود...

 

 

  

طعم سینما – شماره ۲۱۷ : اورلاندو (Orlando)

  

 

 

 

اورلاندو  Orlando  کارگردان: سالی پاتر  تهیه‌کننده: کریستوفر شپرد  نویسنده فیلمنامه: سالی پاتر، بر اساس رمان «اورلاندو: یک بیوگرافی» اثر ویرجینیا وولف  بازیگران: تیلدا سوئینتن، بیلی زین، لوتر بلوتو، جان وود، شارلوت ولوندقه، کوئنتین کریسپ، جیمی سامرویل، هیثکات ویلیامز، تام هافمن  موسیقیمتن : دیوید موشن و سالی پاتر  مدیر فیلم‌برداری: الکسی رودینف  تدوین: هرو اشنید  شرکت پخش کننده: سونی پیکرز  تاریخ نخستین نمایش:  سپتامبر ۱۹۹۲ (فستیوال ونیز)  ۱۲ مارس ۱۹۹۳ (بریتانیا)  مدت زمان فیلم: ۹۳ دقیقه  محصول: بریتانیا  زبان فیلم: انگلیسی  هزیته تولید فیلم: ۴ میلیون دلار  فروش فیلم: ۵ میلیون دلار     خلاصه داستان: داستان فیلم در دوره الیزابت، اندکی قبل از مرگ ملکه الیزابت اول در سال 1603 آغاز می شود. ملکه در بستر مرگ ، به یک نجیب جوان آندروژنی به نام اورلاندو قول می دهد یک قطعه بزرگ از اراضی و قلعه ای ساخته شده بر روی آن، همراه با یک مبلغ زیادی پول را سخاوتمندانه به وی و ورثه اش هدیه دهد، اما به شرط اینکه هرگز «محم نشود، پژمرده نشود، پیر نشود»  اورلاندو به مدت دو قرن در انزوایی پر زرق و برق در قلعه به سر می برد ، و در این مدت او در شعر و هنر فرو می رود...در کارنامه ی «آزمون و خطا»وار فیلمسازی تجربی همچون سالی پاتر، دومین فیلم بلند او یعنی اورلاندو، به همراه تازه ترین اثرش یعنی مهمانی، بیش از سایر آثارش، به ساختار روایی و نمایشی متعارف یک فتورمان نزدیک است. در اورلاندو البته فیلمساز برای شکل دادن ساختار روایی و نمایشی بایسته ی یک فتورمان کلاسیک، از یک ایده ی مرجع پیروی می کند؛ تحت این عنوان که چگونه می توانیم یک رمان را نه فقط بخوانیم، بلکه تماشا نیز بکنیم! و همین ایده ی «تماشای یک رمان» است که به طریقت اصلی ساخته شدن فیلم اورلاندو بدل می شود و در این زمینه، رویکرد فیلمساز به این نحو است که نه از جایگاه مؤلف این رمان، بلکه از جایگاه یک مخاطب و خواننده ی این رمان، داستان را در ذهن اش تصور، کاراکترسازی و جهان پردازی کند و تصویر این تصور، بدل به همان چیزی شده است که تألیف فیلمساز از این رمان نامیده می شود و فتورمان اورلاندو را پیش روی مخاطب می گذارد.

در فتورمان ها البته معمولاً برای اجرایی کردن ایده ی «تماشای یک رمان»، گاه به مکث روایی و نمایشی روی میانه ی موقعیت ها و لحظات گذار روی آورده می شود تا فضای تشریحی و توصیفیِ جزئی نگرانه ای که در خطوط لا به لای داستان یک رمان وجود دارد، عیناً برای مخاطب تصویر شود و گاه هم از نوع خاصی از پلاستیک بصری، رنگ بندی تصویری و کادربندی نمایشی استفاده می شود تا بتوان مخاطب را وارد جهان ادبی و استعاریِ کلی تری از یک رمان کرد. اورلاندو سالی پاتر اما با نقشه راه ساختاری به مراتب ساده تری به پیش می رود؛ اینکه بتواند در وهله ی اول به مخاطب خود بقبولاند که مشغول تماشای یک حکایت سلیس از نوع «یکی بود یکی نبود» و «روزی روزگاری» است؛ و دقیقاً در همین راستا است که فیلم آشکارا، فصل بندی های زمانی، اپیزودیک، تماتیک و موضوعیِ متعددی از انواع برهه ها و بزنگاه ها و فصول زندگی دارد و حتی در ابتدا و انتهای روایت، مشخصاً از راوی سوم شخص نیز استفاده می کند؛ راوی که علاوه بر حکایتی کردن شکل داستان، وظیفه ی روایت بخش توصیفی و درونی داستان را نیز برعهده می گیرد؛ به انضمام شخصیت اصلی فیلم که هر از چند گاهی در فواصل میان موقعیت های داستانی، میان پرده ها یا حتی میانه ی پیشامدها و گفتگوها، به سان برخی قهرمانان اینگونه حکایت ها، از داخل داستان، مستقیماً با مخاطب بیرون از داستان صحبت کرده و او را نیز در حس و حال خود شریک می کند و گاه راوی ادامه ی داستان و آنچه قرار است برای او اتفاق بیفتد می شود و گاه راوی ولو کوتاه و گزیده گوی بخشی از احساسات و شناسه های درونی او.

 

در این میان، یکی دیگر از شیوه های حکایتی کردن سلیس این فتورمان، روایت شاداب و پرطراوت امروزی اش از یک داستان خشک و عبوس قرن هفدهم میلادی است؛ روایت داستانی که مانند همه ی فتورمان ها، بخش عمده ای از آن را روایت نمایشی شکل می دهد؛ روایتی که البته ریتم آن علاوه بر بخش داستانگویی، در بخش تدوین هم تند است و شاید به همین دلیل است که نماهای مدیوم شات و لانگ شاتِ دربردارنده ی خصلت های توصیفی و تشریحی، در کوتاه ترین و گزیده گو ترین شکل ممکن شان بکار می روند و حتی نماهای معرف و فضاساز هم حداکثر پس از چند ثانیه، با نمای بعدی تعویض می شوند و همانند بسیاری از فتورمان های کلاسیک، داستان در کلوزآپ روایت می شود.

اورلاندواما این روایت نمایشی، دقیقاً در خدمت چه سبکی از فیلم است؟ پرسشی که باید با توجه به نوع روایت منبع اقتباس فیلم که رمان «اورلاندو» ویرجینیا وولف است به آن پاسخ داد؛ رمانی که روایتی بیوگرافیک از ماجراجویی های چهار قرن زندگی صاحب منصب شاعری به نام «اورلاندو» دارد؛ پس لاجرم، روایت نمایشی فتورمان ساخته شده توسط سالی پاتر نیز پیش و بیش از هر چیز، در خدمت یک «فیلم شخصیت» است؛ به این معنا که جهت گیری خط سیر داستانی و موقعیتی فیلم، به سمت داستان و موقعیت یک شخصیت اصلی است و در جهت گیری شخصیتی درام نیز یک «شخصیت هدف» تعریف شده که همان شخصیت «اورلاندو» باشد مورد نظر است؛ از این منظر که مرکز ثقل و محور پیش برنده ی درام در تقریباً تمام مؤلفه های اصلی فیلمنامه، شخصیت «اورلاندو» است، گره و چالش و مسأله ی اصلی او، گره و چالش و مسأله ی اصلی درام است، حرکت و فراز و فرودهای شخصیتی و رفتاری او به حرکت و فراز و فرودهای داستانی و موقعیتی درام بدل می شوند، کلیه ی موقعیت ها و خرده موقعیت های داستانی درام، مستقیم و غیرمستقیم در ارتباط با موقعیت داستانی او تعریف می شوند، کلیه ی شخصیت های مکمل و آدم های فیلم و روابط دراماتیک میان شان، در ارتباط با او موضوعیت و موجودیت می یابند و در ساحت نمایش و کارگردانی و میزانسن پردازی نیز هیچ سکانسی را در فیلم نمی بینیم که «اورلاندو» حضور مؤثر مستقیم یا غیرمستقیم در آن نداشته باشد و کمتر قابی را می توان دید که «اورلاندو» به صورت منفرد یا مشترک در آن حضور نداشته باشد و در این حضور، حداکثر سهم موجود از قاب را به خود اختصاص نداده باشد و تقریباً هیچ رفتارنگاری تصویری و نمایشی را نمی توان دید که رفتارنگاری مستقیم از «اورلاندو» یا رفتارنگاری غیرمستقیم از او و در ارتباط با او نباشد و موضع و حالت او را نسبت به هر موقعیت یا پیشامد، به بیان تصویر و نمایش نکشد.

اجرای همین تمهیدات روایی و نمایشی مختص «فیلم شخصیت»، به انضمام اتوبیوگرافیک کردن شکل روایت توسط فیلمساز، موجب می شوند تا مخاطب، بیشتر همراه و همذات پندار با شخصیت اصلی درام باشد، داستان شخصیت او را داستان شخصیت خود بداند و در نتیجه، همواره همراه با سیر حرکتی و فراز و فرودهای این فتورمان بماند و به تعبیر خود سالی پاتر، مدام داخل ماجراهای رنگارنگ این «درام شخصیت»، قِل بخورد و با تلاطم ها و اعوجاجات آن، به این سو و آن سو برود.

اورلاندو  Orlando  کارگردان: سالی پاتر  تهیه‌کننده: کریستوفر شپرد  نویسنده فیلمنامه: سالی پاتر، بر اساس رمان «اورلاندو: یک بیوگرافی» اثر ویرجینیا وولف  بازیگران: تیلدا سوئینتن، بیلی زین، لوتر بلوتو، جان وود، شارلوت ولوندقه، کوئنتین کریسپ، جیمی سامرویل، هیثکات ویلیامز، تام هافمن  موسیقیمتن : دیوید موشن و سالی پاتر  مدیر فیلم‌برداری: الکسی رودینف  تدوین: هرو اشنید  شرکت پخش کننده: سونی پیکرز  تاریخ نخستین نمایش:  سپتامبر ۱۹۹۲ (فستیوال ونیز)  ۱۲ مارس ۱۹۹۳ (بریتانیا)  مدت زمان فیلم: ۹۳ دقیقه  محصول: بریتانیا  زبان فیلم: انگلیسی  هزیته تولید فیلم: ۴ میلیون دلار  فروش فیلم: ۵ میلیون دلارپس تا اینجای کار، دریافتیم آنچه در شکل دهی فتورمان اورلاندو از اولویت اول برخوردار است، نوع و نحوه ی روایت فیلم است و فضا و جهان نقاشی شده ی اساطیری و درباری قرون هفده و هجده و نوزده اثر، در اولویت بعدیِ سازندگی شمایل و شاکله ی دیداری این فتورمان قرار می گیرند؛ فضا و جهان شاعرانه ای که موضوعیت یافتن نمایشی اش نیز وابستگی مستقیم به «درام شخصیت» بودن این فیلم و «شخصیت محور» بودن این فتورمان دارد؛ آن هنگامی که مخاطب، تقریباً تمام فضا و جهان فیلم و ماجراهای جاری در آن را از P.O.V و پایگاه دید شخصیت اصلی فیلم مشاهده می کند؛ که با توجه به شاعر بودن شخصیت اصلی فیلم، جملگی شاعرانه، نقاشی شده، اساطیری، آیینی و البته واقعی-خیالی و عینی-انتزاعی اند؛ و دقیقاً از همین روی است که با پیش رفتن هر چه بیشتر داستان فیلم، روایت نمایشی فیلم هر چه بیشتر وابسته به پایگاه شخصیت اصلی فیلم می شود، بیشتر حالات ترکیبی واقعی-خیالی و عینی-انتزاعی می یابد و تصویر، چه به لحاظ ابعاد و قاب بندی و چه به لحاظ چیدمان و صحنه آرایی و اتفاقات و حالات رخ داده در آن، بیشتر بافت شاعرانه به خود می گیرد؛ همان ویژگی هایی که موجب شده تا اورلاندو به لحاظ شکل روایی، غنی ترین فیلم کارنامه ی سینمایی سالی پاتر باشد و به لحاظ شکل نمایشی نیز «جلوه آرا»ترین اثر بلند سینمایی او گردد.

 

 

 

کاوه قادری

 

مرداد ۱۳۹۸

 

 

برای مطالعه دیگر فیلم هایی که در «طعم سینما» معرفی و بررسی شده اند اینجا را کلیک کنید

 



 تاريخ ارسال: 1398/5/24
کلید واژه‌ها:

نظرات خوانندگان
>>>فرهاد:

سالی پاتر فیلمساز مستقل انگلیسی که در ایران کمتر شناخته شده است

3+1-

جمعه 25 مرداد 1398



>>>متین:

بهترین بازی زندگی تیلدا سوئینتون

6+1-

جمعه 25 مرداد 1398




فرم ارسال نظرات خوانندگان

نام (ضروري):
نظر شما (ضروري):
كد امنيتي (ضروري) :
كد امنيتي تركيبي از حروف كوچك انگليسي است. توجه داشته باشيد كه كد امنيتي به كوچك و بزرگ بودن حروف حساس است.