تیغ نقد هر چه تندتر باشد دلسوزانه تر است

سیاست و فرهنگ و اجتماع با هم عجین شده اند و نمی توان پیوند  میات آنان را نادیده گرفت. در این میان شاید «نقد» مهمترین عنصری باشد که جامعه را زنده نگه می دارد و تشری بر بی کنشی ما می زند

مدت ها پیش نوشته ای در باب یکی از فیلم های سینمایی کشور نوشتم (مرد بازنده، محصول سال ۱۴۰۰ ساخته محمدحسین مهدویان) و برای رسانه ای که معمولاً با آن کار می کنم فرستادم. آن نقد یک سال قبل تر نوشته شده بود. زمانی که فیلم مرد بازنده وارد شبکه نمایش خانگی (اپلیکیشن های جدید) شده بود. در آن نقد جدا از آنکه مجرد گونه و خالص به عناصر فیلم پرداخته بودم نگاهی هم به روند اعتراضی و همیشگی سازنده اثر داشتم. چیزی که بین بسیاری از نویسندگان، «ری ویو» نویسان و منتقدان رایج است؛ اما از بد حادثه زمان انتشار این نوشته مصادف شد با التهابات اجتماعی و اعتراضات پاییز ۱۴۰۱ و سایر مسائلی که در جریان آن هستید. آن رسانه و نگارنده توافق کردیم فعلاً زمان مناسبی برای انتشار آن نقد فیلم نیست (که البته این تمایل به عدم انتشار بیشتر از طرف من بود) چراکه تنها در چند جمله واژه «اعتراض» را آورده بودم و اشاره کرده بودم سازنده اثر نگاهی اعتراضی به برخی از جنبه ها و روند کارکردی نیروهای پلیس دارد، که البته زحمت آنان هرگز بر من  پوشیده نیست و به قول معروف هیچگاه نگاه صفر و صد نداشته و همه را با یک چوب نرانده ام و قدردان زحمات این عزیزان هستم.

از آن روز سوالی برایم مطرح شد. اینکه اگر به عنوان یک فعال رسانه ای در حوزه سینما و قلم اظهار نظر کنم، چه کسی درک خواهد کرد حرف نگارنده سینمایی بوده و اصلاً وجه اعتراضی جَو موجود (سیاسی) را ندارد؟ چرا باید هم اینجانب و هم رسانه منتشر کننده مطلب، از انتشار آن نقد فیلم اکراه داشته باشیم، یا کمی بترسیم که مبادا بعدها مشکلی برای کسی به وجود بیاید؟ از آنجا با خود گفتم مگر نظام تقنینی ما حدودی را من الباب آزادی بیان، چه در رسانه و چه در حوزه های دیگر فراهم نکرده است؟ به راستی مرز میان نقد، اعتراض و یا حتی تخریب کجاست؟ آیا خودمان می دانیم و به حقوق خود آگاهیم؟

اعتقاد دارم دست کم در حوزه فرهنگ و رسانه به خصوص جایی که نقد قرار است صورت بگیرد نباید دست و دل منتقد یا حتی هر نویسنده دیگری بلرزد و اتفاقاً نظام تقنینی (قانونی) باید از صاحب قلم حمایت کند و مادامی که وی مرتکب جرمی نشده است این آزادی را به او بدهند تا حداقل دست و بال اش نلرزد و بتواند اظهار نظر کند حتی در شرایط حساس کنونی!

آنچه در این سالها آموختم این است که نقد حداقل ترجمانی دارد که تشخیص سره از ناسره ساده ترین آن است و قرار نیست رکاکت و هتاکی کند. اگر زیر سوال می برد و حتی گاهی نقدهای تند و تیزی هم وارد می شود که برداشت تخریب از آن صورت می گیرد راه باز است و دوباره می توان از راه قلم با ادله و استدلال رفع شبه کرد!  به نظرم می توان یک جامعه را نقد کرد، حتی توده را نقد کرد. سلیقه ها و سیاست های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و ... را نقد کرد و باید این امر  در چهارچوب اخلاق و البته اصول نقدنویسی رعایت شود هر چند که تیغ نقد هر چه تندتر باشد دلسوزانه تر نیز است؛ کمااینکه ما فیلم های سیاسی نیز داریم و می توانیم بنا به صلاح دید نویسنده از حیث مضمون و فرم و پرداخت و ... تحلیلش کنیم.

جان مطلب آن است اگر انتشار یک نقد فیلم که کوچکترین مشکلی نه از نظر امنیتی و نه از نظر سیاسی و ... برای هیچ سیستمی ایجاد نمی کند، به یک معضل تبدیل می شود، پس با نویسندگانی که قلمشان غیراز موضوعات فرهنگی و اجتماعی و ... می چرخد، چه باید کرد. امید دارم این یادداشت کوتاه به گوش اهالی فرهنگ و رسانه برسد و ایرانیان قلم به دست (نه فقط این حقیر) بتوانند حتی در بحرانی ترین شرایط کنشگری خود را داشته باشند و راجع فرهنگ بنویسند چراکه مخاطب بهتر می داند سیاست و فرهنگ و اجتماع با هم عجین شده اند و نمی توان پیوند  میات آنان را نادیده گرفت. در این میان شاید «نقد» مهمترین عنصری باشد که جامعه را زنده نگه می دارد و تشری بر بی کنشی ما می زند.

جامعه خیلی بهتری خواهیم داشت اگر دوستان اهل قانون راه را برای فرهنگ و رسانه باز بگذارند و «نقد» را بیشتر به رسمیت بشناسند؛ چراکه در هر شرایطی نقد بسیار راه گشاست. امیدوارم همه در تلاش برای یک جامعه بهتر باشیم. بدانیم و سعی کنیم اگر سره از ناسره مشخص نشود، هیچ گاه تفکیکی میان حق و باطل هم صورت نمی گیرد. و از دیدگاه من این کار با نقد امکان پذیر است و ابزار ما برای هر تبیینی نقد است.

آرشیا صحافی- اسفند ۱۴۰۱